Tom de Haan: Forgive me (too)

Columns

19 okt.

Het grootste gedeelte van het jaar is er in de kooromgang van de Grote of St. Bavokerk wel een expositie te bewonderen. Alleen valt het mij op dat de kunstwerken meestal heel weinig écht met het kerkgebouw en de traditie communiceren. Anders dan de neutrale expositieruimte van de Vishal naast de kerk, is juist de Bavo een geladen en beladen plek. Ik vind het als dominee en dienaar des Woords dus fijn als een kunstenaar daar ook bewust mee speelt in een expositie. Zoals de huidige exposerende kunstenaar Joanneke Meester. In rode en witte letters op de zuilen rond het koor staat: “Forgive me.” Ook te lezen als “or give me.” Helemaal goed! Zo kan kunst de kerk tot leven wekken.

Het koor is namelijk ook de plek waar het avondmaal gevierd wordt. Midden tussen de letters van Joanneke Meester hangt het zogenaamde Avondmaalsbord, waarop al twee eeuwen de woorden staan van Jezus die oproept om door het delen van brood en wijn een nieuw verbond tussen God en mens te herdenken. Wijn is als zijn bloed, en brood als zijn lichaam, en het breken en delen daarvan is het symbool van de nieuwe relatie tussen God en mens. Gruwelijk, kwetsbaar en krachtig. De mens heeft Gods zoon aan het kruis genageld, en zelfs dat is niet het einde van de relatie. ‘Vergeef mij’, of ‘geef mij’ doet dus heel sterk enkele kernelementen van de christelijke traditie en van deze eeuwenoude plek oplichten. Daar wil ik als stadsdominee best een stukje over schrijven.

Maar wat lees ik als ik wat google over de aankondiging en stukken over deze expositie? Op de site van de Vishal: “Met de bijzondere architectuur van de Bavo als intermediair, rekt Meester de grens op van wat gang- en toelaatbaar is binnen de kerk.” En op de site Mistermotley: “De tekst FORGIVE ME die Joanneke Meester in de Grote of St. Bavokerk in Haarlem op de zuilen rond het koor heeft aangebracht is een provocatie met het karakter van een verontschuldiging. Uit meerdere oogpunten kun je over deze ingreep zeggen: dat doe je niet.”

Hoezo de grens van wat toelaatbaar is in de kerk? Hoezo een provocatie? Vergeef mij, heb ik iets gemist? Geen enkele levende kerk wil een museum zijn toch? Zou dit werk dan voor mij als dominee provocerend moeten zijn? Zonder juist dit verhaal van vergeving, van een God die over z’n eigen grenzen gaat in liefde voor de mens, was de kerk, ook de Bavo, er niet geweest. De woorden ‘forgive me’, of hoe je ze ook leest, vormen één van de pijlers waarop de kerk is gebouwd. Wie zou er dan nog kunnen struikelen over rood en wit plakband in de kerk?

Hoe actueel het vraagstuk van pijn en vergeving nog steeds is, bleek deze week. In een hoog tempo vulden de berichten met hashtag #metoo, waarmee slachtoffers van seksueel geweld en intimidatie zichtbaar worden, ook mijn timeline. In het kielzog van deze trending topic dook ook de hashtag #ihave op, waarmee op hun beurt mannen om vergeving vragen. Prachtig, maar zoals mijn katholieke collega en cultuurtheoloog Frank Bosman terecht opmerkte op NPO Radio 1 hoort bij vragen om vergeving ook boetedoening. Hetzelfde lijkt bij de bespreking van het werk van Joanneke Meester, waarin haar tekst als kritiek op de biecht opgevat wordt, ook vergeten te worden. Met het uitspreken van de woorden ‘forgive me’, of ze nu in de kerk klinken of daarbuiten, zijn we er nog niet en nooit geweest. Ze zijn slechts de eerste stap op weg naar recht.

Nu wereldwijd eventjes op de publieke agenda mag dat pijn, schuld en vergeving ons allemaal aan gaan, laat dit werk van Joanneke Meester in de Grote Kerk voor mij zien, juist op deze plek rond de avondmaalstafel, dat we al eeuwen willen zoeken naar die weg achter Jezus aan, dwars door alles wat kapot is en kan. Het is juist dát verhaal dat altijd al heeft geprovoceerd.

(De expositie is verlengd tot 12 november.)