Een mooi gebouw verdient een goed verhaal
Schrijfster en collega-redacteur Marianne Overbeeke en haar boek
Toen Marianne Overbeeke vanuit het Kleverpark waar ze toen woonde het Mons Aurea-gebouw in het Garenkokerskwartier ontdekte was ze op slag verliefd en verkocht. Als fan van de Bossche School dacht ze in eerste instantie te maken te hebben met het werk van architect Dom Hans van der Laan. Dat was niet zo. Wél ontving Marianne meer dan 300 reacties op een oproepje, en dus kleefden er zoveel anekdotes aan de voormalige meisjesschool dat Marianne wel een boek over haar huidige wooncomplex moest schrijven.
De broertjes Van der Laan
“Het zou te gek geweest zijn als er zo hoog in het Noorden van Nederland een gebouw van Dom van der Laan had gestaan. Helaas, een foutje in de gemeentelijke architectuurgids had ervoor gezorgd dat niemand wist dat Doms broer Jan van der Laan de architect was. Ook geen misselijke naam in de architectuur, maar toch minder beroemd dan zijn broer. De Bossche School kun je vergeten. Het was mijn persoonlijke trigger om meer over het gebouw te weten te komen. Want, dan had Haarlem echt iets unieks in handen binnen de gemeentegrenzen. Maar, goed je kunt niet alles hebben en de Wederopbouwperiode waar de Mons Aurea onder valt heeft ook prachtige gebouwen opgeleverd.”
De mailbox-explosie
“Ik ging met regelmaat vanuit de Kleverparkbuurt hier een rondje lopen. Als het om de voormalige meisjesschool ging, dan werd ik vrij vaak aangesproken door vrouwen die vertelden dat ze hier op school hadden gezeten. Ieder kwam met eigen anekdotes. Bij mij ontstond gelijk het idee om verhalen te gaan verzamelen voor Facebook of desnoods een kleinschalige website. Zonder enig plan ging ik te werk. Ik had toch wat vrije tijd over, dus wat hield me tegen?
Een enkel oproepje op Facebook deed mijn mailbox exploderen. Meer dan 300 reacties zorgden ervoor dat ik een maand vrijaf nam en een schrijfplan maakte. Uiteindelijk heb ik iets langer dan een half jaar gewerkt aan de basis voor dit boek.”
Nice to know…
Behalve dat het een meisjesschool was – dat weten de oudere Haarlemmers en buurtbewoners vast nog wel - , wat moeten wij per se weten over de Mons Aurea?
“Simpel, dat het gewoon een heel erg mooi gebouw is. Als je zoals ik regelmatig een rondje loopt, dan zie je vanuit elke andere hoek iets anders aan het gebouw. Da’s best knap gedaan. Is het gebouw uniek? Ja, want het is een school die over het water heen is gebouwd. Het is uniek dat er met geld gesmeten is om het zo mooi mogelijk in te richten. Het ging in die tijd al over vijftien miljoen gulden. Dat was en is nog steeds een astronomisch bedrag. Je ziet het er nog steeds aan af. De Katholieken waren er op gebrand om dit stukje grond echt te ‘ownen’, zeg maar.
Ik heb het niet zelf bedacht, maar een van de architecten vertelde ooit dat het gebouw uit nijd zo mooi mogelijk is opgetrokken om de mensen van de oud-katholieke kerk ertegenover de ogen uit te steken. De gedachte was: “wij kunnen ook iets moois neerzetten”. En niet alleen in pracht en praal, maar ook in toegepaste technieken. De damwand die voor de kade geslagen moest worden was voor die tijd enorm kostbaar.
Wat ik zag in oude documenten is dat de gemeente Haarlem vond dat het bestuur treuzelde met het hele plan. Als het binnen twee jaar niet bebouwd zou worden, dan had de grond weer teruggegeven moeten worden aan de gemeente. Het bestuur heeft dat op het nippertje weten te voorkomen tussen 1956 en 1958. In de tussentijd werd de druk op het bestuur opgevoerd. De gemeente kreeg het verzoek binnen om ruimte aan te wijzen waar in Haarlem een nieuw politiebureau gebouwd kon worden. Uit angst dat het stukje grond hier in West zomaar weggegeven zou worden, zocht het bestuur uit alle macht zelf naar alternatieve locaties in de stad. Ik zie het al voor me dat een delegatie van bestuursleden – waarschijnlijk allemaal strak in het pak – uit paniek de stad afstruinden op zoek naar een locatie elders, ver weg van de kade en de singel.”
Rare zaken
Zijn er qua kunst en interieur nog speciale punten van aandacht in het Mons Aurea-gebouw?
“Wat ik altijd raar heb gevonden is dat de letterlijke vertaling van ‘gouden berg’ in het Latijn ‘Mons Aureum’ had moeten zijn. Dat hadden de katholieken toch moeten weten. Waarom het rijksmonument dan toch ‘Mons Aurea’ is geworden, dat blijft een raadsel. Iemand heeft het boeltje lopen verzaken. Los daarvan is het gebouw een groot lijnenspel. De raampartijen, de bakstenen, het voegwerk, de pilaren binnen tot en met alle kolommen, alles is op elkaar afgestemd. Het lijnenspel is hier op alles tot in de perfectie doorgevoerd. Zelfs buiten, want de pui is gespiegeld in de aanleg van de tuin en de tuinbestrating.
Jammer is wel dat het bronzen beeld van de uitvliegende vogels in de voortuin rond 2018 is weggehaald en sindsdien spoorloos is. Het was een symbolisch beeld van kunstenaar Arie Theeuwisse van hoe een school jongeren voorbereidt op de maatschappij en leert uit te vliegen.”
Een katholieke meisjesschool
“Een groot deel van het boek gaat natuurlijk over het onderwijs dat hier geweest is en hoe dat veranderd is in de loop der jaren. Over de eerste jongen bijvoorbeeld die hier op school kwam. Er was niets voor hem geregeld, niet eens een eigen toilet. Men had geen idee hoe ze moesten omgaan in de klas met één jongen op een gigantische meisjesschool, oftewel de rooms-katholieke Industrie- en Huishoudschool. Industrie sloeg op het naaionderwijs. Je kon hier onderwijzer worden en naailessen geven, net als textiele werkvormen.
De school was eerder gevestigd op de Gedempte Voldersgracht, maar die locatie bleek al snel te klein. De gemeente had al jaren eerder het bestuur een nieuwe school elders toegezegd, want die toezegging hadden de Protestanten eerder ook gekregen. Dus, dan konden de Katholieken niet achterblijven.”
Geruchten en kulverhalen
Wat zijn de meest opvallende reacties onder de 300 die je hebt gehad?
“Veel over meidenvenijn en pesten. Of juist dat ze het heel erg leuk hadden gehad op school, maar er was ook iemand die beweert dat er hier tijdens de bouw geld is verborgen. Dat is nooit gevonden. Verder gaat het gerucht dat het dak de functie van helikopterdek zou hebben en in de tijd van de Koude Oorlog het gebouw als hospitaal kon dienen. Maar, alle klapdeuren in het gebouw zitten zijn niet gemaakt om complete bedden doorheen te halen. Dus het pand had nooit kunnen dienen als noodhospitaal. Er is ook geen sprake van ingerichte schuilkelders zoals iemand beweert. Prinses Margriet heeft hier nooit rondgelopen, wel een Argentijnse presidentsvrouw. Het aantal geruchten, aangedikte of sterk verzonnen verhalen is, zoals wel vaker in Haarlem, bijzonder groot over dit gebouw.”
Internationaal geöriënteerd
“Ik kan wel concluderen dat alle docenten en leerlingen op de kappersopleiding, echt de tijd van hun leven hebben gehad. Men kwam van Hillegom tot Den Helder hier naartoe. Veel mensen dachten dat ik een soort verzameljaarboek zou uitbrengen met klassenfoto’s, maar da’s nooit mijn bedoeling geweest. Het is voor mij niet interessant wie bij wie in de klas zat en wie waar ruzie over had. Opvallend was dat twee leraressen: Lilian Blom en Toos Lindeman, de moeite namen om de Engelse taal te onderwijzen. Leerlingen kregen steeds vaker te maken met internationale modetrends en termen in het Engels die toen gedicteerd werden door beroemde kappers uit Engeland zoals Vidal Sassoon in de jaren ’70 van de vorige eeuw. Dat deed men in stripvorm of een soort voorloper van de infographic. Er is echt veel moeite gestoken om de leerlingen goed erbij te houden.
Ik ben natuurlijk het boek begonnen om in eerste instantie mijn eigen nieuwsgierigheid te bedwingen. Hoe leuk is het dan dat je erachter komt hoeveel mensen dat net zo leuk vinden. Er is hier in Haarlem bijzonder veel interesse voor lokale stadsgeschiedenis.”
Tekst
Beeld
MEER VAN DEZE AUTEUR
In de podcast: Haarlem Buitenbeeld belichten Marius Bruijn en Sietske Roorda verschillende kunstwerken in de publieke ruimte. In de derde aflevering nemen ze vier kunstwerken onder de loep van vrouwen als verzetsheld, als manwijf of als muze.