Kleurrijke Spaanse Spaarnesprookjes
Fata Morgana in de pui van de Verweyhal
De podcast Haarlem Buitenbeeld belicht verschillende kunstwerken in de publieke ruimte. Marius Bruijn (erfgoedspecialist, acteur, theater- en hoorspelmaker) en kunsthistorica en publicist Sietske Roorda onderzoeken en bespreken verschillende kunstwerken in Haarlem. Met een open blik bekritiseren deze connaisseurs van Haarlem en het Haarlemse straatbeeld op beelden in onze openbare ruimte. Ze onderzoeken, bevestigen én ontkrachten alle spookverhalen en mythes waarmee onze Spaarnestad zich graag omringt en gaan op zoek naar de verborgen verhalen achter de kunstwerken.
Vragen, vragen?
Wat het oplevert is een interessante trits antwoorden op vragen die ieder van ons weleens moet hebben gesteld. Waarom hebben wij zo weinig beelden in de openbare ruimte? Waarom staan ze bijna allemaal in het centrum en niet verdeeld in de verschillende (woon-)wijken? Wat stelt het eigenlijk allemaal voor? Wie gaat erover? Wie zijn eigenlijk de kunstenaars en moeten wij Haarlemmers anders leren kijken om de kunstwerken op waarde in te schatten? Bovendien geven Marius en Sietske in hun podcast antwoord op dé twee onvermijdelijke, typisch Haarlemse hamvragen: “Wat levert het ons op?” en “Wat hebben we daar aan?” Haerlems Bodem laat zich graag onderwijzen door het duo, luistert en voegt er naar eigen bevindingen het een en ander aan toe.
Aflevering 2. De kinderlijke herinneringen van een Catalaanse kunstenares
Aan het Spaarne bij de Langebrug bevindt zich een sprookjesachtig prieel en in de gevel van de Verweyhal zijn twee grote manden vol fruit te vinden. De grote kleurrijke keramische kunstwerken uit 1993 van de uit Barcelona afkomstige kunstenaar Dora Dolz (1941-2008) spreken tot de verbeelding. Bijna twee meter hoog zijn ze, in felle kleuren. De twee fruitmanden steken daarmee fel af tegen de grijze neoclassicistische pui van de vervallen Verweyhal.
De twee manden heten: Fata Morgana. Het zijn luchtspiegelingen, oftewel het atmosferisch verschijnsel waardoor bijvoorbeeld een dorstige reiziger in de woestijn een oase waarneemt op een plaats waar die niet is. Wat Dora wellicht heeft proberen aan te geven is dat het in Haarlem ontbrak aan theatrale elementen, aan pathos, aan Spaanse vurigheid, aan passie, aan vormen en archetypen waar je als kind herinneringen aan hebt, maar die je hier nergens terugziet in de openbare ruimte. Een luchtspiegeling kan een optische illusie zijn voor iets dat feitelijk vele kilometers verderop wel echt waarneembaar is.
Een warme Spaanse in koud Nederland
Dora Dolz is geboren en getogen in Barcelona, maar kwam in 1965 in Rotterdam terecht omdat haar man daar ging werken. In ’67 studeerde ze aan Academie van Beeldende Kunsten in Rotterdam. Ze was Spaanse, kunstenares én moeder wat haar behoorlijk onderscheidde van andere kunstenaars omdat ze niet zoals haar mannelijke collega’s kon en mocht putten uit het volle (mannelijke) leven in de kroeg. Dat oneerbare devies kon je destijds als vrouw en als moeder maar beter laten varen.
Ze vindt Nederland maar saai en grijs en hekelt onze kleurloze wereld van sanseveria’s en vitragegordijnen, maar weet veel van onze ‘meesters’, onze stillevens uit de 17e eeuw en de vanitas-motieven die schuilgaan achter deze werken. Veel van deze werken gaan over vergankelijkheid en ijdelheid. Wat nu nog sappig, kleurrijk en fris is, verrot en vergaat zoals het leven. Wees dus niet te ijdel, want zelfs schoonheid vergaat.
Dolz put graag uit haar eigen jeugdherinneringen. Ze roept beelden op die eruit zien als ijshoorntjes, halve maantjes van meloenen, waaiers en ligbanken zoals de chaise longue. Wie de voorliefde in Spanje voor flamenco en dramatiek van opera snapt, die begrijpt dat Dolz vol passie en vuur een leven vol liefde en kleur probeert te vangen. Archetypische vormen, symboliek en Spaanse volksliedjes neemt ze mee als jeugdherinneringen in haar werk. Sterker nog, dat moet ze verwerken in haar werk omdat het anders als een fata morgana vervliegt. Want, ook de kinderlijke onschuld van kleurige prikkels verdwijnt op den duur. Zeker hier in het kille, koude Nederland waar niemand ooit omhoog kijkt en luchtspiegelingen er voor ons niet toe doen.
Geprezen en gelauwerd
In 1993 ontvangt ze in Haarlem de Judith Leysterprijs (Judith Leyster was de bekendste schilderes in de 17eeeuw en het enige vrouwelijk lid van het Haarlems schildergilde). Dolz krijgt 10.000 gulden en een overzichtsexpositie in de Hallen in Haarlem. Fata Morgana wordt aangekocht door het Frans Halsmuseum. De beelden worden nog voor de opening van haar expositie geplaatst in de pui van de Verweyhal.
Een idyllisch sprookje aan het Spaarne
Aan het Spaarne in de schaduw van de Verfroller staat sinds 1995 een prieel, een koepeltje met pilaren van groene bladeren. Het heeft gele krullen, een hemelgewelfje vol sterren en een meloenschijf als halve maan. Erin staat een rond bankje. Het is een wat vreemd ogend ding aan onze waterkant dat tegelijkertijd wat idyllisch, exotisch en romantisch aandoet en het heeft wat weg van het werk van architect Antoni Gaudi. Een stichting die meerdere kunstbankjes wilde plaatsen langs het Spaarne gaf Dora Dolz de opdracht dit prieeltje te vervaardigen. En dus ging zij met dezelfde kinderlijke vrolijkheid aan de slag als een paar jaar eerder met haar Fata Morgana-fruitmanden. Ze wilde licht, lucht en kleur aanbrengen op een plek waar bak- en straatstenen overheersten. Vandaar de groene pilaren. Ze wilde ons een sterrenhemel geven, opdat wij Haarlemmers eens omhoog kijken en ons verwonderen. En, ze wilde haar Spaanse hart laten spreken en ons meegeven dat jong en oud een passievolle, romantische plek als een decor van een mini-opera kan ervaren aan het kabbelende Spaarne (een van de weinige plekken aan de oostkant van het Spaarne waar je in de zomer het langst van de ondergaande zon kunt genieten).
Een idyllisch prieeltje aan het Spaarne
Maar goed, een gids op een langsvarende rondvaartboot doet het prieel denigrerend af als ballenbak van de Ikea en een ander ziet het als een plat snokhok met iets meer kleur dan het gemiddelde fietsenhok op school. Hoe lomp en stuitend is het dan ook om te merken dat bij het googlen naar het begrip: fata morgana je direct online geconfronteerd wordt met een advertentie van parenclub Fata-Morgana in Muiden. Het heeft helaas maar bar weinig met de sprookjesbeleving van Dora Dolz van doen.
Beluister de Haarlem Buitenbeeld Podcast op Soundcloud of Spotify
Beeld: Marius Bruijn en Sietske Roorda
Tekst
MEER VAN DEZE AUTEUR
In de podcast: Haarlem Buitenbeeld belichten Marius Bruijn en Sietske Roorda verschillende kunstwerken in de publieke ruimte. In de derde aflevering nemen ze vier kunstwerken onder de loep van vrouwen als verzetsheld, als manwijf of als muze.