Tom de Haan: Haarlem 2040
Tom de Haan, stadsdominee van Haarlem en een man met een missie. Door God naar Haarlem gestuurd om ons te bekeren, of met een boodschap van meer aardse betekenis? Haerlems Bodem heeft in iedergeval sympathie voor de manier waarop hij deze missie uitvoert. Creatief, open en eigentijds. Maandelijks verblijdt hij ons met een stukje visie.
Samenleven en techniek
In de maand juni organiseerde de gemeente Haarlem een serie stadsgesprekken over de toekomst van deze stad. Voor één van die gesprekken nodigde Debatcentrum de Pletterij mij als stadsdominee uit om een inleiding te houden op een avond waar de vraag centraal stond welke rol de technologische ontwikkelingen spelen in de menselijke contacten en de samenleving van Haarlem in 2040. Als column dus nu mijn bijdrage bij deze avond. De hele avond is trouwens terug te kijken.
Wie heeft zal nog meer krijgen
“Laat ik als dominee maar beginnen met een bijbeltekst: ‘…wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen.’ Dat staat in het Evangelie van Mattheus, in de bijbel. Een tekst ergens uit de tweede helft van de eerste eeuw. Veel christenen denken dat dit over de ‘hoeveelheid geloof’ of zoiets gaat, en dat meer daarvan alleen maar meer wordt, en minder alleen maar minder. Maar ik geloof dat het ook toen al een hele kritische opmerking was over hoe de dingen in de samenleving en in de economie gaan. Met deze woorden kun je zelfs het complete dikke boek van de Franse econoom Thomas Piketty, Capital in the Twenty-First Century dat vorig jaar verscheen samenvatten.
Dus ja, ik zie de kloof tussen groepen in de samenleving steeds groter worden. En dat is voor niemand goed. Want laat ik duidelijk zijn: mens zijn, doe je pas samen. De mensen om ons heen, maken ons tot mens. Zelfs als dat blauwe plekken tot gevolg heeft. In ons eentje zijn we niets en de ander is nou eenmaal niet risicoloos. Wie de ander probeert te ontdoen van elke mogelijke dreiging, raakt opgesloten en eenzaam in z’n eigen kooi. Toch zijn we steeds meer afgericht in het opkomen voor onze eigen belangen, en verleren wensteeds meer de wijsheid om ook juist de belangen van ánderen, die niet de onzen zijn, in het oog te houden. Terwijl dát mij juist de kunst van het ‘samenleven’ schijnt te zijn.
Vrijheid
Maar waar hebben we het over? Haarlem doet het supergoed. We zijn een bovengemiddeld fijne stad. Plekje 4 bleek vandaag, in meest aantrekkelijke steden om te wonen in Nederland. Met de slogan: ‘Adem Haarlem’. Veel mensen willen graag in Haarlem wonen. En als je genoeg geld hebt, kan dat ook. De vrijheid die je in Nederland hebt, wordt inmiddels grotendeels bepaald door de hoeveelheid geld die je te besteden hebt. De status die je geniet trouwens ook. En eigenlijk moet ik heel hard nadenken over welke dingen in het leven uiteindelijk niet meer bepaald worden door geld.
Ik bedoel niet te zeggen dat we allemaal geldmonsters zijn. Ik bedoel, dat in onze samenleving de enige taal die we nog écht allemaal verstaan, die van het geld is. En veel geld, betekent meer geld, weinig geld, betekent nog minder geld. En die wetmatigheid is in zichzelf armoede.
Tijd voor dus voor experimenten zoals met een basisinkomen. Het énige experiment dat ook een gemeente als Haarlem wezenlijk ánders zou kunnen maken dan andere steden. Haarlem in 2040 als een stad waar je verzekerd bent van een inkomen ongeacht wat je doet, en waar dus de vraag naar wat je als mens te betekenen hebt, veel meer naar voren kan komen. In plaats van je dat je je maatschappelijke betekenis als mens aan je salaris moet aflezen. Niet werken om het geld, maar om de betekenis er van.
Gaat de digitalisering ons helpen?
Volgens mij is ‘techniek’ of ‘digitalisering’ een totaal neutrale term. Met de bulk aan data over miljarden mensen, en de combinaties daarbinnen te maken zijn, groeit er een virtueel apparaat dat je voor prachtige dingen zou kunnen inzetten, óf voor de meest verschrikkelijke dingen. De vraag is dus vooral, wie heeft er toegang tot die gigantische hoeveelheid gegevens?
Van wie is de ‘cloud’?
Ik zou zeggen, van God alleen, en ieder ander moet van daar onmiddellijk naar beneden gehaald worden. Maar daar denken verschillende multinationals, en u misschien ook anders over. In elk geval gaat het spannend worden of de internationale politiek sterk genoeg blijkt om commerciële krachten die hier spelen in goede banen te leiden.
Letter en Geest
Ik zou twee andere begrippen willen aansnijden als het gaat om digitalisering. Die hier wel degelijk mee te maken hebben. Ze komen uit de bijbel, maar we kennen ze vandaag vooral ook uit de rechtspraak: Het gaat om de Letter, en de Geest. Die letter, staat voor de wet, voor wat zwart op wit staat, voor, een regel, die toegepast moet kunnen worden. Maar je hebt ook de Geest waarmee zo’n regel is opgesteld. Wat de bedoeling er van was. Waarom die wet gemaakt is. Een rechter heeft niet alleen te kijken naar de letter van de wet, maar ook naar de geest van de wet.
En ik denk dat het voor digitalisering exact hetzelfde is. De vraag is: Waarom Facebook? Waarom genetica? Waarom een gezondheidsapp op je telefoon? Waarom poortjes op het station? Het probleem, of de leegte van onze cultuur in Nederland, is dat de de wetten die we hebben wel serieus genomen worden, maar dat we in mijn ogen behoorlijk achterlopen met het échte gesprek wáárom die wetten er zijn. Wat de Geest ook al weer was die achter die enorme groei van regels.
Haarlem en de kerk
Het symbool van Haarlem is de Bavo. Maar ik vrees dat het voor de meeste Haarlemmers vooral een indrukwekkende hoop stenen en hout is. Een historisch technisch hoogstandje. Maar de Geest van het gebouw gaat uiteindelijk terug op een bijzondere nieuwe religieuze maar vooral ook multiculturele sociale beweging, waar twee millennia terug Grieken, Romeinen én Joden bij elkaar kwamen en samen aten. Waar rijk en arm samen aan tafel zat, waar vrouwen een vooraanstaande rol konden spelen die in de rest van de cultuur niet mogelijk was. De moderne media van toen – het schrift – werd daarbij omarmd. En ook de kerk moest in de afgelopen eeuwen, tot aan vandaag steeds er aan herinnerd worden dat het gaat om de Geest, en niet om wat er in zwart op wit staat in letterlijke bijbelse wetten en voorschriften.
Tom de Haan
Tekst
OOK LEUK
Moedige Haarlemmers: Kenau en Ripperda. Redacteur Marwa vraagt zich af wat zij hebben betekend voor Haerlems Bodem?