Dromen als Messiaen: een psychedelische ervaring van klank en kleur

Muziek

26 jul

Geschreven door Wim Kok

Hoe vertel je over een zeldzaam en bijzonder concert? Hoe beschrijf je een feest van klank en kleur in woorden? Donderdagavond vond in de Bavo op de Grote Markt, als onderdeel van het Haarlemse Orgelfestival, de 70e editie, een orgelconcert plaats waaraan drie artiesten meewerkten. Organist Hayo Boerema, audiovisueel componist Marcel Wierckx en beeldhouwer/organist Johan Luijmes brachten de Haarlemse variant van een zeer bijzondere Nederlandse productie: Dromen als Messiaen.

Muziek voor hart en ziel, voor toen en nu

De Franse componist en organist Olivier Messiaen was een wonderkind en wordt beschouwd als een van de grootste componisten van de 20e eeuw. Zelfs moderne artiesten als Björk, Rufus Wainwright en Radiohead zeggen geïnspireerd te zijn door zijn muziek. De Nativité, een van zijn populairste orgelwerken, is zijn herschepping van het Kerstverhaal in negen delen, variërend van etherische en ijle muziek die de Bavo in zweeft uit een hemelse wereld, tot een triomfantelijke virtuoze toccata op het volle orgel als slotdeel, het Dieu parmi nous: God als mens onder de mensen.

Het slotdeel voelt als een bevrijding van alle last van je schouders. Dit voelt als een verlossing van alle zorgen. De prachtige kleurenevocaties op het orgelfront van het Müllerorgel versterken die zeldzame sfeer: we zijn opgenomen in een andere en hoopvolle wereld. Het karakter van de muziek is modern, vaak dissonerend, vrij, bijna improvisatorisch. Hier geen Bach, geen Mozart. Dit is iets nieuws. Hoewel geworteld in de West-Europese orgeltraditie, spelen veel oosterse elementen in La Nativité een rol, met zeer vrije ritmes ingebed in lange, droevige melodieën, omspeeld door verrassende zachte en soms bijna onhoorbare harmonieën, die zowel heel nieuw zijn, alsook heel vertrouwd aanvoelen.

Toegankelijk voor iedereen

Het geniale aan deze muziek is, hoe technisch gecompliceerd deze ook kan zijn, de rust van de natuur en de meditatie zijn altijd heel dichtbij. Dit is gevoelsmuziek, muziek die ja zegt tegen het leven, ons leven. Geen muziek voor specialisten per se. Tekenend is een anekdote van de componist zelf, die in een interview vertelde dat hij zijn ingewikkelde technisch-muzikale taal voor een concert doceerde aan zijn gehoor, waaronder een Chinese jonge man. Messiaen verloor zich in zijn eigen technische uitleg, de Chinees raakte het spoor bijster, totdat de docent zijn student bevroeg na het concert. “Is niet moeilijk” was diens antwoord. “Is zon, bloesem, water, lucht”. Precies dát hebben wij donderdagavond mogen ervaren.

Organist Hayo Boerema, die de helaas door ziekte verhinderde Haarlemse Gerrie Meyers verving, liet ons een zinderende interpretatie horen. Met veel rust in de voordracht, voortreffelijke registraties, virtuoos in het zonovergoten slotdeel, liet hij het Müllerorgel in alle schittering tot zijn recht komen. Hoewel dit orgel niet voor deze muziek geschapen is, maakte Boerema deze avond duidelijk waarom dit echt één van de mooiste instrumenten ter wereld is.

Dit bijzondere en zeldzame concert liet me achter met een gevoel van éven in de hemel te zijn geweest. Buiten daalt de realiteit weer in. Maar je weet nu, als je je werkelijk overgeeft aan deze muziek, sta je praktisch voor de poorten van het paradijs

Het langst bestaande Orgelfestival ter wereld verlegt nog steeds grenzen

Donderdagavond was ook in ander opzicht bijzonder. De Nederlandse organist Peter Ouwerkerk, de onvermoeibare zakelijk leider van het Haarlemse orgelfestival, ontving de Henny Hogenbijlprijs voor zijn verdiensten voor de klassieke muziek. “Ik voel me vereerd door de Hogenbijlstichting voor de erkenning en herkenning van en stimulans voor mijn activiteiten voor de toekomst van de orgelmuziek”, gaf Ouwerkerk zijn gehoor mee in zijn dankwoord.

Hij leidt niet alleen het Festival, dat meer gericht is op de orgeltraditie, maar werkt ook aan weldoordachte vernieuwingen. Zo organiseert hij de Orgeldag voor Kids, is oprichter van de Stichting StayTuned dat zich richt op tieners en de Young Talents’ Class van het Festival. Vernieuwing is nodig in de Nederlandse orgelwereld en Peter Ouwerkerk is zich daar zeer van bewust. Ook Haerlems Bodem feliciteert Peter Ouwerkerk met deze stimulerende erkenning.

Ben je nieuwsgierig geworden naar een gelijksoortige ervaring, volg dan de geplande uitvoeringen op www.dromenalsmessiaen.nl. Het Festival is inmiddels afgesloten, maar volgend jaar, rond dezelfde tijd, vindt de 71e editie plaats. Mijn verwachtingen zijn nu alvast hoog gespannen.